NSND Tường Vi là giọng nữ cao màu sắc xuất sắc nhất nền nhạc Cách mạng Việt Nam.

Trung tá – NSND Tường Vi đã qua đời vào 14 giờ ngày 11/5 vừa qua, hưởng thọ 87 tuổi. Theo gia đình nữ nghệ sĩ thông báo vào ngày 12/5, bà ra đi sau một thời gian lâm bệnh nặng, được chữa trị tại Đà Nẵng.

Sự ra đi của NSND Tường Vi để lại nhiều tiếc thương trong lòng đồng nghiệp và khán giả. Bà là một trong những nghệ sĩ tiên phong, gạo cội của nền nhạc Cách mạng Việt Nam.

Nữ nghệ sĩ của nhân dân đích thực, giàu lòng nhân ái và gần gũi

NSND Tường Vi tên thật là Trương Tường Vi, sinh năm 1938 trong một gia đình gia giáo. Tuy gia đình không có ai theo nghệ thuật nhưng từ nhỏ bà đã bộc lộ năng khiếu và đam mê ca hát, với tiếng hát trong trẻo, cao vút, thanh thoát.

NSND Tường Vi lúc cuối đời

Năm 16 tuổi, sau cú sốc bà ngoại mất vì bom đạn, NSND Tường Vi xin nhập ngũ rồi trở thành y tá tại Viện quân y 108 để được chữa trị cho các chiến sĩ.

Dù làm y tá nhưng bà lại được chú ý bởi giọng hát lanh lảnh, mỗi lần cất giọng là vang khắp núi rừng.

Nhờ đó, tới năm 1956, bà được chuyển sang đoàn ca múa Tổng cục chính trị và bắt đầu được học thanh nhạc. Tại đây, NSND Tường Vi được đào tạo kỹ thuật và ngày càng phát huy giọng hát vang sáng, linh hoạt của mình.

Năm 1962, NSND Tường Vi thi đỗ vào Khoa thanh nhạc Nhạc viện Hà Nội (nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam) và tốt nghiệp vào năm 1967. Tới năm 1974, bà được cử đi du học 4 năm tại nhạc viện Sofia, Bulgaria. Tại đây, bà được đào tạo bài bản về thanh nhạc, nắm vững các kỹ thuật thanh nhạc cổ điển phức tạp. Nhờ đó, NSND Tường Vi phát triển mạnh mẽ về head voice (giọng giả thanh trong cổ điển), giúp bà lên được những note cao chót vót với độ cộng hưởng và thực hiện được nhiều kỹ thuật biến tấu hoa mỹ trên đó.

Trở về nước, NSND Tường Vi theo đoàn văn công đi biểu diễn nhiều nơi trên các chiến trường, dùng tiếng hát át tiếng bom. Bà cũng thu âm nhiều và nổi tiếng trên sóng phát thanh của Đài tiếng nói Việt Nam với nhiều ca khúc bất hủ như Tiếng đàn Ta Lư, Cô gái vót chông, Em là hoa Pơ Lang, Người con gái sông La, Cánh chim báo tin vui, Người lái đò trên sông Pô Cô, Bóng cây Kơ-nia, Suối Lenin…

Dù được đào tạo về cổ điển nhưng tiếng hát của NSND Tường Vi lại đa dạng, thể hiện được nhiều dòng nhạc, từ bán cổ điển, cách mạng tới dân ca.

Ở thời điểm đó, NSND Tường Vi được xem là giọng hát hiếm thấy tại Việt Nam với âm sắc lạ, kỹ thuật điêu luyện. Vì thế, bà được chọn đi biểu diễn nhiều nước trên thế giới như như Liên Xô, Ba Lan, Chile, Cuba… Bà cũng là một trong số ít ca sĩ được nhiều lần biển diễn trước Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Ngoài ca hát, NSND Tường Vi cũng một nhạc sĩ. Bà sáng tác nhiều ca khúc như Phi đội ta xuất kích, Quê hương anh là biển cả, Em lắng nghe tiếng đời… Ngoài nhạc Cách mạng, bà còn sáng tác cả nhạc thiếu nhi như Đời cho em những nốt nhạc vui, Trái tim ơi đừng buồn, Ước mơ của bé là hoà bình…

Không chỉ giỏi chuyên môn, NSND Tường Vi còn có trái tim bao dung. Năm 1992, bà mở lớp dạy nhạc cho trẻ em mồ côi, sau đó lập nên Trung tâm Nghệ thuật tình thương, mục đích nuôi dưỡng và đào tạo nghệ thuật cho trẻ em bị khuyết tật, mồ côi. Trung tâm Nghệ thuật tình thương của NSND Tường Vi cũng là nơi vinh dự đón những chuyến viếng thăm của Đại tướng Võ Nguyên Giáp khi ông còn sống.

Với những cống hiến trong nghệ thuật, nữ nghệ sĩ sớm được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ ưu tú vào năm 1984 và Nghệ sĩ nhân dân vào năm 1993. Bà cũng vinh dự là nghệ sĩ hiếm hoi được ghi tên trong Từ điển Bách khoa Quân sự Việt Nam, xuất bản năm 1996.

Với khán giả, NSND Tường Vi luôn gần gũi, thân thiện. Có lần về Hải Phòng biểu diễn, NSND Tường Vi đã đứng trước cửa nhà hát để hát chay cho nhiều người không mua được vé. Giọng hát cao vút, sang sảng của bà vang khắp một góc đường.

Giọng nữ cao màu sắc độc nhất vô nhị nền nhạc Cách mạng

Trong sự nghiệp của mình, NSND Tường Vi hát nhiều ca khúc nhưng kinh điển và gắn bó với tên tuổi bà nhất là Cô gái vót chông, Tiếng đàn ta lư. Có thể nói, không ai thể hiện hai ca khúc này xuất sắc như bà.

Nhắc đến Cô gái vót chông, ai cũng nhớ tới NSND Tường Vi. Dù không phải người đầu tiên thể hiện ca khúc nhưng chính NSND Tường Vi đã dùng tiếng hát của mình đưa Cô gái vót chông lên một đỉnh cao mới, tạo tiếng vang lớn với cả giới chuyên môn lẫn công chúng.

Nhờ đó, Cô gái vót chông đã trở thành ca khúc bất hủ và ghi đậm dấu ấn trong lòng khán giả qua suốt hơn nửa thế kỷ. Đây cũng là bài hit gắn liền với tên tuổi NSND Tường Vi.

Tường Vi bẩm sinh sở hữu giọng nữ cao màu sắc trữ tình (lirico coloratura soprano), một loại giọng xuất hiện không nhiều tại Việt Nam, khác hoàn toàn với những giọng nữ nhạc cách mạng khác (đa số đều là nữ cao trữ tình – lirico soprano).

Đây là loại giọng sáng mảnh, âm vực rộng, linh hoạt, có thể hát với tốc độ nhanh và lên những nốt cao vút ngoài quãng giọng nữ thông thường. Đặc biệt, giọng hát của NSND Tường Vi còn có tính kim khí nên sắc bén, độ vang xa, chắc khỏe.

Nhờ được học hành thanh nhạc bài bản ở nước ngoài, NSND Tường Vi đã phát huy được chất giọng nữ cao màu sắc hiếm có của mình. Từ đó, bà áp dụng những kiến thức học được vào nhạc Cách mạng.

Ngay khi đọc phần ca từ của Cô gái vót chông, NSND Tường Vi đã mường tượng ra cảnh núi rừng Tây Nguyên bạt ngàn muông thú, cỏ cây. Từ đó, bà tự sáng tạo bằng cách thêm một đoạn chạy nốt staccato head voice giả tiếng chim hót, đậm chất màu sắc vào bài hát, khiến nó trở nên tươi mới, đầy sức sống và tràn ngập nhạc tính.

Staccato vốn là kỹ thuật quen thuộc trong Opera và nhạc cổ điển phương Tây. Nó thường được các nữ cao màu sắc như Joan Sutherland, Beverly Sills, Lily Pons, Edda Moser, Cristina Deutekom… thể hiện, nhưng ở Việt Nam lúc bấy giờ lại hoàn toàn lạ lẫm.

Và NSND Tường Vi sau nhiều năm học tập đã mang staccato từ nhạc cổ điển phương Tây về áp dụng vào nhạc đại chúng Việt Nam rất thành công, gây tiếng vang lớn.

Điều đáng nói là đoạn staccato của Tường Vi đã chạm tới nốt Eb6, một nốt nhạc rất cao của nữ cao màu sắc. Đó cũng là nốt nhạc cao nhất mà một ca sĩ Việt Nam chạm tới trong một tác phẩm vào thời điểm bấy giờ.

Theo một số thông tin, trong một lần trình diễn, NSND Tường Vi thậm chí đã chạm tới F6, một nốt nhạc cực kỳ cao khi thực hiện staccato. Tuy nhiên, trong các bản thu có được vẫn là Eb6.

Phần thể hiện Cô gái vót chông của NSND Tường Vi đã trở thành khuôn mẫu kinh điển cho mọi thế hệ ca sĩ sau này. Kể từ khi bản thu của bà ra đời, mọi ca sĩ sau đó đều phải thực hiện staccato khi hát Cô gái vót chông. Trong đó có cả cố NSND Lê Dung.

Cho đến nay, Cô gái vót chông vẫn được nhiều thế hệ sinh viên thanh nhạc chọn để thi thố, phô diễn giọng hát. Đó là giá trị học thuật mà NSND Tường Vi đã đem lại cho ca khúc, ảnh hưởng tới mãi về sau.

Ngoài Cô gái vót chông, các ca khúc NSND Tường Vi thể hiện như Tiếng đàn ta lư, Bóng cây Kơ-nia… đều mang đậm dấu ấn của bà. Đó là lối hát coloratura đặc trưng, biến giọng hát thành một nhạc cụ với tính linh hoạt, agility cao, chạy note nhanh, bén và chắc. Nói cách khác, NSND Tường Vi là giọng nữ cao màu sắc xuất sắc nhất nền nhạc Cách mạng Việt Nam.